Denk jij weleens na over de dood? Sta je er weleens bij stil dat er een moment komt dat je sterft? De meesten van ons weten ergens wel dat de dood op een ieder van ons wacht, maar we richten onze aandacht liever op andere dingen. We denken dat de dood iets is voor als we oud zijn, we leven alsof we onsterfelijk zijn.
Bang voor de dood
In onze westerse maatschappij is de dood een ongemakkelijk onderwerp. Het is een onderwerp dat uit het dagelijks leven is verdwenen en weinig wordt besproken. We hebben de dood onzichtbaar gemaakt. Veel mensen zijn bang voor de dood. Door de onzekerheid over wat er na de dood is, wanneer de dood komt, en hoe dat zal zijn. En doordat er niets is wat je mee kunt nemen wanneer je de overtocht maakt, waardoor je afscheid moet nemen van alles wat je hebt in dit leven.
De dood valt buiten onze controle en dat kan ongemakkelijk of zelfs angstaanjagend voelen. De makkelijke oplossing is dan: vergeten dat-ie bestaat. Maar dan rammelt de dood ineens aan het hek, klopt hij op de deur. Een onverwachts overlijden. Een terminale diagnose. Een ongeluk dat je als een godswonder overleeft. Opeens kun je niets anders dan de werkelijkheid in de ogen kijken: de dood hoort bij het leven.
De dood en zingeving
En dan blijkt dat de dood ook een zuiverende ervaring kan zijn. In het licht van de naderende dood liggen prioriteiten ineens heel anders. Want als je nog maar één jaar zou leven, wat zou je dan doen met je kostbare tijd en energie? Als de klok tikt, wat is er dan nog écht belangrijk? De dood zet het leven in een ander perspectief: in het licht van de dood valt alle onzin weg en stel je scherp op wat er écht toe doet in het leven.
Daarmee draagt de dood een enorm cadeau in zich: zingeving. Want door de dood worden we aan het denken gezet over de belangrijkste vragen van dit leven: Wie ben ik? Waarom ben ik hier? Wat maakt mijn leven de moeite waard? Hoe kan ik mijn leven zin en betekenis geven? Mensen die onvrijwillig met hun naderende dood te maken krijgen, komen vaak automatisch in dit filosofische gebied terecht. Kijk maar naar de deelnemers van TV-programma’s als ‘Over mijn lijk’. Hoe afschuwelijk ze het ook vinden dat ze gaan sterven, ze zijn ook dankbaar voor de helderheid die de naderende dood hen geeft. Ze waarderen het leven meer dan ooit en het is kraakhelder wat voor hen belangrijk is.
Terug naar de essentie
En waar de dood in onze westerse maatschappij onze grootste vijand is geworden, zien veel spirituele tradities de dood juist als onze grootste vriend. Omdat de dood onze enige zekerheid is. En omdat de dood ons bevrijdt. Van lijden, van pijn en van alles waarmee we ons in het leven zijn gaan identificeren.
De dood maakt ons stil. Hij brengt ons terug naar het hier en nu en naar wie we écht zijn. Want wie zijn we echt, als alles wegvalt? Als je lichaam er stapje voor stapje mee stopt, als het leven zich om je heen vouwt en steeds kleiner wordt? Wat blijft er over? De liefde. Licht. In de aanwezigheid van de dood blijft alleen de essentie over.
Volgens het boeddhisme bevrijdt de dood ons van ons ego. Want wanneer je sterft en je je losmaakt van je lichaam, kun je je niet langer identificeren met je uiterlijk, met je gedachten, het leven dat je hebt gecreëerd, de mensen met wie je je verbonden hebt… en dan ben je vrij. De dood brengt ons dus thuis, zegt het boeddhisme, terug in onze ware natuur: de pure, heldere, lichte staat van zijn. Waarin diepe stilte en vrede is en waarin je verbonden bent met alles en iedereen en onderdeel bent van het grotere geheel.
De kleine dood
En volgens het boeddhisme is sterven een fysieke én mentale ervaring, die niet slechts één keer in je leven voorkomt. Wanneer je in slaap valt, gebeurt namelijk hetzelfde. Ook dan laat je los, laat je je wegglijden in een ander bewustzijnsniveau waarin je niet je lichaam bent en niet het verhaal wat je over jezelf vertelt. Tijdens het in slaap vallen, kun je dezelfde mentale gemoedstoestand ervaren als wanneer je sterft. Het Boeddhisme noemt dit moment dan ook ‘de kleine dood’ en gelooft dat je dit moment kunt gebruiken om je voor te bereiden op het moment dat je zult sterven. De kleine dood is een mogelijkheid om te trainen om die mentale gemoedstoestand van helder licht vast te houden, in de overgang van het leven naar de dood.
Wat kunnen wij leren van de boeddhistische kijk op de dood? Hoe kun je je voorbereiden op sterven? Wat hebben we eraan om tijdens ons leven bewust met de dood bezig te zijn? Hierover spreekt de Tibetaans-boeddhistische leermeester Tulku Lobsang tijdens zijn bezoek aan Yogasite op donderdag 18 mei 2023. Onder het thema ‘Our relation with death’ zal hij ons meer vertellen over wat we kunnen leren van de boeddhistische kijk op de dood en over hoe je je kunt voorbereiden op sterven.